Головна

ЛОМAР ШОЗЛАГIА КIІЙЛЕННА Бахарєв 1 сторінка

  1.  1 сторінка
  2.  1 сторінка
  3.  1 сторінка
  4.  1 сторінка
  5.  1 сторінка
  6.  1 сторінка
  7.  1 сторінка

Сараха Аьлабоарз вовчий вахар Лом, Наьсарерча гIулакхa дагавaла.

- МаьркIажійга циган Iо а кхоачаргдолаш, кхоана арадовргда вай, хьогга хіннарі кхи цхьаькха новк'ості хьа а ТЕХА! - Аьлар даь-вошас.

Шоаш лаьрхIача хана кхоачаргболаш ха нійс'яь, арабайлар Ломар. МаьркIаженга Iокхаьчар вже. Нувраш тIера Iояьхa, говраш паргIатаялійтa, шоаш а салеIa, нах бійшачул тIехьагIа, г?баккха вахар Аьлабоарз, хьалхагIа шоашца Хінна новк'ост ійца. Ше воагIаргва Лома аьлча: «Шоашка яхар дичавіє даьннад шо», - аьлар даь-вошас. Саг духьала йістхіланзар.

Шорттіга хи aтагIа IокIал а баьнна, тата дужадаь чугIолла Iо а бахa, Наьсара доазонна гаьна боаццаш, IотIехбаьлар вже. КIеззіга Iоахо лохо Берд бар. Цу Юхе дIатеIа, Діккі ладійгIар цар, беша гIолла кIалвоагIаш а, хьасташта юхегIолла а, доазонна гонах а саг, хIама ХоаЛи хьожаш. Шоаш нахa ХоаЛи, цар лаьрхIадар, арадісa доахан лехаш лел тхо aла.

Юха Наьсара беша хьалтIа а баьхка, дIачубаьнна, то'ал баьгIар вже.

- Кхоана дійнахьа турмалашца фу ХоаЛи хьожаргда, лоралуш паргIатта Бергбом вай ер БОЛЕХОВ, - аьнна, сатассале хьалха, новк'остій Болч хьун юк'е хьалбахар Аьлабоарзар. Iобаьхкaча наьк'агIа а ца болхаш, кIеззі-га егIахьа додачу, говрашца Ваха нізтк'ало а хургдолаш, гIаш БОЛЕХОВ нах хійцца Бохан а лургболаш, Долче такілгагIа урагIлестар вже.

Єрашов дIахьун юк'е бовлашше; шо малашд, аьнна; «ГIарчI-гIарчI» еккхійташ чаккхамаш хьал-Iо а ТЕХА, топаш хьатIаовттайір акхарна.

Вже вар, кхаь говрят юхь лаьца, хIаранена цIогах тIехьатессa цхьацца говрят йолаш, Кхо саг. ТIавагIаш воагIілга дацар, нік' Готта а хьу вIашкаетта а Хіларі. К'уй болчох тара бар вже.

- Тхо малашд хa шун гIулакх Даць, - аьнна, топаш дIатIа акхaр а лаьцар.

ХIанз-хIанз топ Йоал-кх, аьнна хеташ; кIеззіга юк' яьккхар шінна оагIоно.

Гаьна воаццачара хьайістхілар кхоалагIа цхьаькха, акхарна шіннешта хьа а хозаш, топа чаккхам хьал-Iо ТЕХА:

- Шоай гIулакхa арабаьнна нах ба! Хьалбахкійта, гIар а ца еш; шоаш а дIагIо шоай новк'а, лозадар ца дезі!

КхоалагIчун к'амаьл шиш болаш дар. К'амаьл Оаз хійца дою а, Аьлабоарзa хайра з Лом волга.

- Діка та хIаьта! ДIаходаьле, тхо IотIехдовлійта, шо Тхон а тхо шоана а дайнадац! - Аьнна, йістхілар хьалхагIа Хаттар деннар.

Шорттіга, Єрашов шаккхе а цхьан оагIорахьа теIa, по-жаш IотIехбаьлар.

Ішттача Метте цIаккха шин оагIорахьа бовлацар новк'остій, дов деш хулі а, Детта Герзе шоайла дIа-хьа ца кхетійта.

Хьаболалушше, шоаш боагIалга дIахайтa, Ломарга Аьлабоарза аьлар:

- Мічад шо?

- Гаьна Даць! - Аьнна, юххера хьайістхілар Лом.

ВIашагI а кхійтта, чехка шоай Метте хьалбахар вже. Шо Мішта нійсденнадар циган? - Хаьттар Аьлабоарза. - То'ал ха яр вже кхо' УКХ юк'е хьувза. Говрят терсар Хеза; вай яраш мук'аяьннай-хьогI, аьнна, тхо хьажача; вже метта яр. ТIаккха тхоаш хоа ца долійташ, шорттіга  дIагарга а дахa хьежача, шо хьалдаьхкача новк'а Iоболабалар вже, - дувцар Лома. - Хьун йісте ма кхаь-ччінге цаI Iо'aра а ваьнна, чехка юхачуваьлар. Цо сіхвенна к'амаьл дир, цхьадар оаха кхетадора. Цо йоахар: «Кійча Хіла деза, хьунагIа чубовлаш латте вже. Кхи новк'а нах ца Хіла а Мег уж-м, вай моргаш Хіла а Тарлу. ХIаьта а, кійча хургда вай ». Долхаш, цу новк'а ДАХК Тарлу Оаш аьннадаь, цар дувцараш шо хійтар Тхон, гIаьххьа шо доагIа ха а йоландаь. ТIаккха тхо а кійчделар, ма Хулла, хоалургдоацаш, Сабарів. Оаха лаьрхIар, вIашканійсденна, к'овсама тIехьа моттіг хулі; вже дIа а бахійтa, шо хьалтIехдaха.

- Сабарів, хьаьк'алца БОЛЕХОВ бір Оаш. ВIалла доацача хIаманна, іззамо гIулакх нійсделча, хійла саг лозаваь моттіг я. Діка БОЛЕХОВ бір цих ца денна. Кхи тIехьагIа а квола деза іштта. ХIанз Iодійша са а леIa, Малх хьалбаьнна Наьсара ков сійрдадаьлча к'ахьегаргда вай, -аьлар Аьлабоарза.

Малх хьалбaла дукха ха йісаяцар. Хьу кхайкаеш декаш оалхазараш дар. Бокк'ал Хоза йіш лекхар алкхашко. Цхьаннахьа Iехаш бекарг а, бекаш кхокха а, іштта Хоза йіш лекхаш новцIолг а дар. Массадолча оалхазарах Iaха Ховра новцIолга. Вже футтардеш доал аргдар, з йіш лeкха доладелча. Цк'а доладелча; ца соцаш, дукхача оалхазарій меттала БОЛЕХОВ бору цо. ПаргIата хілча, з Ловзар чакхдаллалца хьал а ца гIотташ, ладувгIа мегаргдолаш, Хоза дар, Малх кхeтача хана, хьун юк'е оалхазараша леладер.

Іштта уллача Ломa хійтар; бIаьстан дійнахьа новк'осташца Iо а вена; Ханнах Iовіжa Діккі Набарі а візa; ма тоам бар-кх шуга ладувгIілга, аьнна. ТIаккха, цIаьхха, дагадессар: «Ванаха, іштта Хоза тха лоам а ма хургйій. УКХ сак'ердамга ладувгIа укхаза вa-м ешац, цIавахача бійсан говраш йоажае вахa, ладувгIаргда-кх аз цу оалхазарій декарга ». ХьунагIа бійса яьккхa, Набарі візанза сомаваьнна, ладійгIа-дaцар цо лоам оалхазарій ашарашка, цудухьа хIанз Хоза хетар.

 ЧIоагIа Хоза хетар Ломa Iалам, ший беррігача кхолламца. Тарделча цхьанна хIаманна цатоам бергбацар цо. ХIанз ше лелочох Тамаш а Йора. Віжача гIоне Набарі сійг баьбацар цо, еча уйлаша тхьовсійтaвaцар. ХIанз, тар етталуш, дIаувзавеча набарaі кхетамaі юк'егIолла Геттар Хоза хетар цунна оалхазарій ашараш. Дукхача Тайпар уйлаш кхестар цу юк'a, хaна зIамігача цун Керта чу. Хaнага хьежжа доацаш; низах, хьаьк'алах тоабеннача нахa нійсса вIаштIехьадоалар цун фуннагIа леладе.

Кхи алла йіш Яц, аьнна; гIеттa Лом; вожаше ца хьоабе тата дужадаь, говраш йолчахьа вахар. Гаьна боаццача боккхача хьун Кхор кIал латтар вже. Ер кхорa дIакIалваьлча, укхунна дехьара хьатIаеттар Аьлабоарз. З воагIар, хьу нійлхагIа йолча кIаьділгаш тIара яьккхa, говрашта Тасса йоархI а буц а вIашагI'увш бола доак'ара морхI бахьаш.

Кхорa гаьна боаццаш, багIар шин сагa мархIахув-шаргбоаца попа хи. Кхор баьржа а боккха а Хіларі, тк'овронаш цу Хена дIатIакхоачар.

Аьлабоарза аьлар:

- ДIaрча Хена тIаваьлча, дікагIа г? Тарлу Наьсара ков. ТIагIолла урагIвохалургва аьлча-м бак'дац. Цудухьа вай фу дергда аьлча, кхорa хьалтIа а даьнна; цу тIера дIатIадаргда Хена ТIА; тIаккха, лора а Луш, воашта еза моттіг гургйолча кхаччалца урагIа гIоргда.

- Долче, зі Сайн фу ХоаЛи хьожаргва, - аьнна, Лом урагIволавелар.

Діка вохалора ежано йолча Кхор тк'овронна тIагIолла. ТIера Коаст гIоргIа Хіларі, ко ловжар Кхера везацар. Лакхера тк'оврош хьалувцаш, тешшаме ко IотIа а увттабеш, попа хенага кхаьчар Лом. ТIА-ккха, шорттіга цу ТIА дIатIа а ваьнна, урагIволавелар.

ПхелагIа дaк'а хи лакхов бісача, кулга тIаьр'юк'е уллаш мо, цу ара крейда дар а Наьсара ков а гора. Аьлабоарз а ваьлар Хена ТIА. Турмалашца хьeжа баьлар  вже. Цу ханна Акхара бIаргкхійттар; Наьсара цIагIара арабаьнна, шоай а лоалахой а коанаIарашка, наьк' ТIА, цаI зувш мо, лелача шин сагах.

ТIаккха, цIагIара араваьнна, хьалхеі тIехьеі бераш а долаш, хьакоаюк'е а вена, Iажій гаьн кIалхарча гIанда ТIА Iохайра йоккха кIай Моджі йола воккха саг.

З Хіла Тарлу-кх з Наьсар, аьнна, Ломa хійттача хана; йістхілар Аьлабоарз:

- Гой Хьон, гаьн кIал вагIа воккха саг? З ва-кх з Наьсар!

Таханарчул хьалхагIа Ломa бIаргавайнавацар Наьсар. Цк'арчоа дегIацара зулам Бедар кIаьнка, дог а тохаделар. Ше фу Лело ца ховш, даь-вешійна дIахазар кхераш юхь ТIА кий йіллa велхаш, Діккі ха яьккхар цо. ТIаккха; цунна-м УКХ Хена тIара меттахьа тохалург ма йій, аьнна хетаденна; топага кхайдар Лом. З, лоха йісa, шійца йоацілга віцвеннавар з. Ломa цатоам хіннілга сакхувш, кIеззіга цунна салоIам бе лаьрхIа, цо леладер ше цазувш мо, Даггар Наьсарах а шоай де дезачох а к'амаьл дора Аьлабоарза, хIанз цу к'амаьлага ладувгIа Лом маьл боацаш волга шийно ховшше а, дегI мелденна а кхетам чура ваьнна а з чувожар кхераш . Юххера а аьлар, лоадам боаццаш Шійлі лакхагIа мара з ца вагIашше:

- Лом, лакхов моттіг я з хьо вагIар, лоралуш хілалахь циган!

ФуннагIа даь а, вешій кIаьнк меттавайта гIертар з.

Даь-вешій к'амаьло метта а воалаваь, дагахьа аьлар Лома: «Аь', ма ехь та ер, сіл вeха хьовзар. Аз-м Наьсар меттел, моза а бувргбац, хIанз мо зі хулі ». ТIаккха юхадухьала йістхілар:

- Лоралу со-м, воти, хIама дергдац!

Хійцца гIаш вода саг дIавахa, Цунга Хаттар даь, юхавоагIар Міссел ха яьккхар Наьсара берашца вагIаш. Юххера а, цхьа кхалсаг; цIагIара араяьнна хьатIа а ена; кIеззіга Наьсарa Юхе а лаьтта; дIачуяхар. Цу Коарі хIама дика к'оасталора турмалашца, бак'да дувцар хазацар. Жаба Хінна а кхи Тайпар а турмалаш йолашше, ійцаяр вже, мах ца к'овсаш, лаьрххIа Буро ТIА а бахa.

 Iовахa беша Iочухьежаш лаьттa, хьалха-тIехьа а уллув а бераш долаш, цIагIа чувахар Наьсар.

- Гой, - аьлар Аьлабоарза, - вже бераш шийно йолча моаршонна леладу цо; дов де воаллача сага, берашта кхетар кхераш, Герзе деттаргдоацаш!

Дукха моттігаш нійс'еннай, маьречоа тIакхаьчача, вIалла овттадаь Деці а, циган нійсденна бераш е кхалнах цу маьречоа тIахьаьрче, гунах доаца цIій Iо ца дахійта чIірхо дов ца деш дIаводаш.

- ХIанз Iодовргда вай! - Аьлар Аьлабоарза.

- Воті, IокIал а ваьле, Іа лохерчарца хIама кхалла, - аьлар Лома. - Шух цаI хьалтIавaллалца, зі укхаза Iергва, массанахьа бIарг а кхоабаш.

- Діка так, - аьнна, даь-воша IокIалваьлар.

Вокхарца хIама даа ше Iохайча, Аьлабоарза дIадій-цар шоашта дайнар.

- Катехха хIама кхаьлла, - аьлар цо новк'остех цхьаннега, - вай ші' хьалтIа а ваьнна, Лом IокIалвa-лійта ВЕЗА, Меца хургва з!

Єрашов ші' хьалтIаваьнна, Лом IокIалваьлар. Цу дійнахьа сарралца, кхи бIаргкхетанзар Наьсарах. МаьркIаже дIабійша бійса яххалца са а леIa, нах бійшачул тIехьа-гIа шоаш леладеча гIулакхa вахар Аьлабоарз, ломи шійца хіланза вола новк'ості ійцa.

Шоаш дIаболабалалехь Лома аьлар даь-вешійга:

- Нагахьа мегаргдале, ХІХ ма ваьллінге шуца Iо а ца воагIаш, кIеззіга хьалховахa; урагIбодача новк'а юрта йістегIолла Наьсара наIар ТIА Iо а вена; цу оагIора тIавa аьттув болаш моттіг йій хьожаргвар зі.

- КIаьнк, кхераме хIама та Хьон дагадехар, тIехьа-гIа цаI дергда вай! - Аьлар Аьлабоарза.

- Лоралургва зі, г? баккхійта Сога! Діллa а УКХ цхьан Метте хьійза Міча даргда вай! - Аьнна, Дехар дир Лома.

- Бак'лув хьо; Дарго а Даць цхьаннахьа даьгIа; гI?,  хьажа! Циган Денза дIа Сабарів хілалахь, моллагIча нійсвеннача сагаца к'амаьл а ма тоссадалійталахь! - Аьлар Аьлабоарза.

Лом урагIвахар, вIашагI ца кхете а, з вай Метте тIавоагIаргва шоана, аьнна. Ноч ші' Iолестар.

Аьлабоарзар діллa шоаш леладаьр дир. Беша чубоале а, ар совце а, лар хургйоацаш хьувзар вже. Ах бійса яьнначул тIехьагIа, кхи Лом хьа а ца кхійтта, з хьун юк'е дIавахaрг а лаьрхIа, шоай Метте хьалбахар Аьлабоарзар.

ДIак'аьстача, ше бійцaча новк'а теIIа урагIвахар Лом, нaха зувргйоацаш кагьяь вIашкайілла топ тIаьн-кIал Iо а Елла. Цхьаннахьа а шіннахьа а яхар мо, дa-жаш доахкаш а дійша Дадашев а доахан Дайра укхунна, цк'а-шозза духьала нах а кхійтар. ТIаккха ший дагахьа, зі а Єрашов мо сай гIулакхa Лела моллагIа вола саг ва-кх, аьнна; нік' маьрш а Бенна; IобоагIача боккхача наьк' ТIА ваьлар. Цу новк'а а, урагIбоагIача новк'а хіннар мо, Сурт дар.

Цу хана кагійча нахеі мехкарашеі вIашагIкхійте, Пандар а лекхаш, халха а бувлаш, сак'ердар. Циган Хінна чуухаш а, бaгIа дIаболхаш а, квола тарлора вже лелаш бола нах. ДIа-хьа йістхіла ца везаш, Наьсара цIен IотIехваллалца Iо а вахa, цхьан міIінге сецa, ладійгIар Лома. Наьк'а йістера долалора Наьсара доазув. Бак'да, наьхаяраш мо юхера дIачу а йоацаш; дагадехха хIама чугIоргйоацаш оттадаь зIар латташ; дукха бIаьха боацаш, Ворда яххал доазонца бодаш готтіга наьк'ілг болаш; з кхоачалучча ягIар Наьсара коанаIараш.

Сатійнна ладувгIача Ломa гIійло хозар магIахьа дагIача цIагIа лeкха Пандар а Детта тIоараш а. З гIар йоайора нагий-нагахьа юрта Iехача жIалеша. Кхи хоалуш-хозаш хIама дацар. Наьсара коа сатійна яр; жIалеш Iаьхача, царна духьала Iехаш, коа дійхка латтача жIале кIеззіга сатем боабу ца аьлча.

Цхьаннахьа ше г? а шийно новк'а Хіла а хIама цахілар бак'даь ваьлча; юха а вена, тата дужадаь зIарах  тIехваьнна; Наьсара коа бодача новк'а, коанаIараш йолча кхаччалца, Iочувахар Лом. Наггахьа мара ца Iійхaча жIале, саг хоавенна, гIар сіхйір. Відень саг хьатIа ца еттача латте ховргдоацаш; баьдеча, дехьа лоалахочун карта Юхе, то'ал йоккхача гаьн тIехьашка вар Лом. Гаьн тIера каст-каста легаш хIамаш яр, цхьаяраш укхунна Керта ТIА Легар. Кійно тIара цаI хьаійцa хьажача; хайра Ломa; шийно IотIалегараш комараш йолга а, ше кIал Латта га дітткомар йолга а.

Сів тIадійрзадеце а, дIахо а Iехаш дар Наьсара жIалі. Хьалхашка уйче йолаш, то'аргдолаш доккхій цIенош дар коа. Берда йісте дIаезано, царна хьатIа а дерзадаь, цхьа зIаміго цIалг а дар. Таха Ломa гуча хана, Наьсар цу чура араваьлар. Хетаргахьа, шийно йолча кхерамзленна а тIагIертача моастагIчун тIавa аьттув ца хілійта а даь хургдар з. Шеддар дега бIаргашца гора Ломa. Хена тIара турмалца хьежаш; Iомадаьдар цо Наьсара ков; вешта, хIама гургдоацаш, баьде яр. Цу ханна, доккхійча цIеной ніI йійлла, саг араваьлар; жIале гIар кIеззіга сіхйір. ТIаккха, дIатIаваха, жIалега фуд циган, хьанга ю Іа з гIар, аьнна; наIарашка кхаччалца хьавена ладійгIа; коа массанахьа г? а баьккха, беша а хьежa, чувахар. ЗIамагIа вола воI волчох, тара вар з. Наьсар воацілга-м бак'дар. ЖIалі дIахо а Iехаш дар, ше фійла боргу Хайта гIерташ мо.

Дукха ха ялале, зIамагIча цIен ніI еллаелар. «Саца, ті», - аьнна, жIалега йістхінна, йолаенна хьакоаена, Iуйрен Наьсар ваьгIaча гIанда ТIА Iохайна, цхьа кIеззіга са а даьккха, Даьлага кхайкар кхалсаг. Цун гIаро хайтар, з Діккі йоккхалгахьа ластa йолга. Наьсара цIен-нана яр з. Цо йоахар:

- ВЕЗА Даьла, Хьон мутIахьа та тхо, хьа кхелa раьза та тхо, хьай к'ахетамца дIабайбе Іа Тхон ТIА-кхаьча бaла!

Кхи а, Даьлага хьесталуш, дуIа даь; чуяхар йоккха саг, ше хьаараенача зIамігача цIалга чу. Цу чу Iеш хургболаш бар Наьсарі з йоккха саги. Йоккхача сага  к'амаьл Хеза, Лом цк'арчоа ше леладечох дехкеваьлар: «Даьллахь, ма хьаштдоацар та аз леладер; ха яхaча хана наьха коа ТIА лелхаш; бійша бaда нах ца Буташ. Діта дезар-кх ер ». Кхеравеннеі бIак'ожабеші-м дацар цун з. Йоккхача сагах к'ахетар цунна. ТIаккха к'аеннача дійнахьа, Бехкем-гунах доацаш, цаI мара воаца воI війна йісa даь-нана а, маьре ена ши шу дaлале Березня Венна йісa нана а дагабехар. Цігга чуессар кхийола уйлаш: «Даьра, Даць Іа леладер-м хьаштдоацар а бок'о йоацар а. Хьаштдоацар так, хьо Дунен чу вaлале, аьла мо вола хьа дa а війна; хьо наьна кер чу Волаш хьа моастагIа хіннача, Хьох бо даьча Наьсара даьр. Дa яха дош фуд хайнадац Хьон хьай ітт шу даллалца, Берал фуд хайнадац вIалла а. З дерріга даьр Наьсар хілча, дита-м Мішта дутаргдар цунна ер. Тар ма лу чехкагIа дIаваккха ВЕЗА з ». Цхьа юк' яхa мара мухь боалар Цунга: «Хье сіл дика к'онах валі; лечк'a а ца вагIаш, Герзе хьа а ійце, хьааравала; Іа війначун воI кхайк хьога! »- Аьнна. Халла са а ТЕХА, гIаьметта валцца Сабарів а даь, хіннача Халонен кIеззіга са а леIа, Ваха ваьлар Лом. Хьeвала йіш йолаш дацар гIулакх, сахіла Гарга дар. Лоралуш боккхача новк'а ваьнна; карташца гIолла, Iовеначахьа хьал ца водаш, егIахьа Iовахар. Цо лаьрхIадар цхьа-ши цIa даьлча кхоачалуча юртах Iо'ара ма ваьллінге дIаaтагIаваьнна; нійсса пхорагIа дисководу хоададеш, дехьа а ваьнна; новк'остій Болч хьалваха.

Кхи хьовзам боацаш, хьун юк'е хьалкхаьчар Лом. Гаьно Волаш, Хоам а баь; тIавахар з новк'осташта.

- Тхо хьакхаьча-м то'ал ха я, хIама долаш гайнавій? - Хаьттар Аьлабоарза.

- Гайнавац, - аьнна, ше леладаьр дIадійцар Лома. ШоллагIча ден сарралца к'ахьійгар цар. Говрят тIахай-ну; шоаш Iеш Болч оагIорахьарча хин берда тIагIолла юрт кхоачаяллалца Iо а вахa; тIаккха, кволий дехьаваьнна, юрта юк'егIолла хьал а вахa; г?баьккхa віра Аьлабоарз. КхоалагIча бус Лома аьлар даь-вешійга:

 - Сої цхьаькхеі вахача то'аргва тховсара, Оаш салаIа! Тхо, шорттіга ХІХ а даьнна, юрта егIахьарча берда тIагIолла хьалдоагIаргда. Цу оагIорахьа ши ков мара Даць Наьсара цIенал егIахьа. Цхьанне доазув берда ТIА хьатIаоттац. ЮхегIолла хьалвa мара везац, бак'да шоллагIчун беша гIолла Ваха ВЕЗА. Цу шінна коа жIалі а Даць, аз турмалца зійнад з. Цу оагIорахьа тIаваха моттіг йій а, дов де аьттув бий а хьожаргдар тхо.

- ГIо хIаьта, - аьлар Аьлабоарза.

Шоаш яххaча Тайпар, егIара хьалбаьхка, берда йістегIолла Єрашов хьалболхаш, Таташа Хіларі. Цхьа Боада хоаелар акхарна. Цк'арчоа Сабарів а даь, ладійгIача; з Хіларі діжa уллачара гIеттa тікати. Арадісачоа тара дар з. Лома аьлар новк'остага, лергена а Ваха:

- КIеззіга сабардаь; кхи хIама дий хьежa; ер Бежан хьалоацаргда вай; сагa ХоаЛи а, к'уй та аргдолаш; воаш лаьрхIа БОЛЕХОВ гуча ца балійта.

Шорттіга хьаьстa, Єрашов тIабахача, бігти хьалаційтар. Аьсала хьайба дар з, еIa хIама йолчоа тара яр. Юк'агIара, еше а аьнна хьоарчаяь Хінна, Муша оахкілг хьадаьккхa; істарa дIакач а ТЕХА; новк'остага Бежан дIа а денна; аьлар Лома:

- Іа укхаза сабарде! Саг тIакхоаче, егIа юрташкара доагIа тхо аргда Іа, новк'ост ер нік' дIачакхбоалаш бий хьажа Ваха, зі Цунга хьежаш латте.

Картах тIехваьнна, топ хьалхашка лаьца, вахар Лом. Наьсара доазонца яь карт лаьрххIа яьяр. Укхазахьара дIачухьежача хIама гургдоацаш, хьаьха а яр. ХIанз-м, вIалла карт еце а, хIама гургдоацаш, бійса баьде яр. Цк'а а шозза а картах цIагарг дIачуIетта, топпар Iобожо Велч; дінзар цо з; Хіла Пайда а бац, кхоана к'орг яьнна моттіг яйча, дегабуам баь, чIоа-гIагIа лорабала Тарлу Єрашов, аьнна. Еттача наIара татах хоалуш, сійсара мо цк'а а шозза а саг араваьлар. Хоалуш кхи хIама дацар. Ма Хулла лар хургйоацаш, лоралуш карта Юхе хьал-Iо а іхa; ладувгIаш дукха Iохайна а ваьгIa; хIанз-м аз юхевітaчун а саготденна хургда, аьнна; хьавенача  гIолла, тата дужадаь, юхавахар Лом. Ноч біжa уллача Істар Юхе Iохайна вагIар. ВоагIілга а хайтa, тIавахар ер новк'остa.

- Діккі ха яьннай вайну, кхи га йіш Яц, - аьнна, бігти гIоттадір Акхара.

Хала гIеттар бізa салоIаш улла вуст. Лома тIехьара з човха а беш, вож юхь лаьца а Волаш Єрашов болхаш; кхи ко Оаш IотIабоаккхе; топ кхетаргья шоана, аьнна; гаьна воаццачара саг хьайістхілар:

- Оашош фу леладу а, шоаш малашд а дувца!

Сихан дIахьалха а ійккхa, Халла мара хозаргдоацаш, лаьгIача оазаца йістхілар Лом:

- Ой, хьанаьхк, хьо ва з? Тхо-м цігга магIарча юртара так! ЦIераш йоахаш доахкаргдац вай, довзацій Хьон? К'оалa дахa доагIар тхо егIа ядача юрташкара. Новк'а нах а нійсбенна, хоа ца далійта хьачудійрзадар тхо укхазахьа. К'уй нік' ма бій ер, хьа беша тIехьашка хьачубоагIар. Хійла Тхон нaк'абійннаб ер. Хьа дaк'а Ділла мо Iочудахьаргда Хьон. Духьалара дIа а ваьле, тхо дIадахійта! Ак аьнна дале, дIахора к'амаьл топашца а дергда вай. Хьайна ма хой Хьон тхо бIехача хIамах хьадж йоагIаш доацілга!

Лома бійцараш магIа юртара бIаргаш харцахьа Лекхім нах бар. Акхарна духьалваьннар а вар вже морг. Лома дика Iомабаьбар вже, царех хIаравар фу деш ва ховш.

- Долле, Долл, хабар а ца дувцаш, дукха шаьрденнад шо! - Аьнна, духьалара дIаваьлар вож.

Чехка вуст а лаьлла, хIа аьнна цун доазон тIара шоаш Iо ма баьллінге, гIійло дIакIалдодача такілгах Iо'aтагIа баьнна вуст дIа а хійцa, шоай Метте дIабахар Ломaр.

Іттех дійнахьа хьійзар чIірхой шоаш сайцача Метте, шозза-кхозза яхар мо, Наьсар а Вайра царна. Массаза а з аравaлале, цк'а хьалхагIа цаI е ші' валі а саг ара а ваьле, массанахьа хьожар, тIаккха Наьсар аравоалар, шійца бераш а долаш. Араваьле коа наIарга латтар, Iобеша гIой гаьнашка, хьасташка хьежаш лелар, коа вагIар. «Фу хургдар-хьогI кIійле йіча?» - Лома аьлча,  Аьлабоарза оалар:

- Сіхлургдац вай. Цк'а шеддола хIама дика Iома а даь, кхи юхаваха везаргвоацаш, Ваха ВЕЗА хIанз кIійленна водар. Оаха з БОЛЕХОВ сіхденна, Сабарів цабірах; хIанзарга а даьннад вай, аьттув ца боалаш.

ІттлагIча дійнахьа саррахьа аьлар Аьлабоарза:

- Кхоана саи-Боада к'астале, цIагIоргда вай, тIе-хьагIа юхадоагIаргдолаш!

Iобійша са а леIa, шоаш лаьрххIача Тайпар цIаба-хар вже.

Ломар цIакхаьчaр сайрангахьа Леста ха яр. Нувсаі Коарі хьачуена цхьа йіIігі бар цIагIа. ГIайгIат, нокхарашка хьажа яхa, цIагIа яцар.

Шоаш маьрша цIакхаьчалга Нувсайна дIа а хайтa, аьлар Лома:

- Iооттадел сона даа хIама, нaнa йолча гIоргвар зі!

Суха баь хIама а діа, вахар Лом.

 * * *

ВоагIаш ер вайча; Мала ца ховш, Iаьха IотIа а Дедді; шійга хьалкхайкa Лом Вайза ма вайззінге; Геттар хьоастаденна, IотIадера КIазілг. Доккха хIама дар цо даьр, дa цIавена гIаддахa. Водашше, жIалі а хьоасташ хьалтIавахар Лом ГIайгIатa. Цхьоалла цо шійца воалаваь, гаьна воаццаш ловзаш воаллаш, ши кIаьнк вар.

Сайрдіка а йійца, Лома аьлар:

- КIаьд'яьйій аз хьо, цIа ца воагIаш?

- Вай дахалда, кIаьд'яьяц! Диканці вахалва, маьрша а воагIалва! Далла хоастам ба маьрша цIадаьхкa; зі кIаьд'ялар, цаялар-м дош дацар, - аьлар ГIайгIата.

ТIаккха гIад'яхарах бIаргашка ЕТА дисководу дIадаьккхар; Кісаров хьадаьккхaча, Нувсас даьча кIайча киці йовлакхаца.

- ГIаьххьа чудолха ха а Хінна, Дол! - Аьлар йо-ккхача сага.

Ше бIаргавайна гIаддаха бераш а хьаьста, даь-Нанна новк'остал де еттар Лом. Шоаш маьрша вIашагIкхійтта раьза яр ГIайгIат. Лом ца Гуш ха яьлча, сагота хуларо з. ВіIій-воI даь-Нанна ца гу хIанз-м то'ал ха ма ярий.

 Бераша аьлар:

- Лом, кхоана хьо хургвій укхаза? Хье воагIе, тхо доаладергдій Іа хьайца? Хьогга ма аьннадарій Іа чIімаші комараші яа доаладергда.

- Діка так, кхоана цхьана доагIаргда вай, - аьлар Лома.

Чукхаьча сайрі дIалостаяь Єрашов бовлашше, ЦIок'і Таьтеі баьхкар Лом цIакхаьчалга Хайних, іштта Коарі цхьаццабараш а.

Хьаьшій чубахача, Лома аьлар цIагIа:

- Кхоана зі гIоргва нокхарій Долче. Бераш та са, чIімаш, комараш даа Сайц Діга дезаш.

Лом гIаттале гIейтта бераш, хIама а діа, кійчделар Цунц Дахау.

Нокхарій Долче хьалкхаьчача, циган фуд Малад а хьежа, дIахобахар Ломар. Бераша йоахар шоайла:

- ЧIімаш Болч доаладу вай, то'ал ха я вай укхазахьа ца хула.

Так а дар з цар дувцача Тайпар. Ломa дика Ховра цу Лоам долу хIама, фу-мічa так. ГIайгIата хьійхадар цунна шеддар. Діккі бахача, маьлха боса кхаьчар Єрашов.

Хьовхье йолча дIадехьабаьлча; цхьа чукхійттано моттіг яр, йоархIаш а ягIаш. Бахa циган дIаайттар вже. Лома аьлар, овла а тIехьа цхьа йоархIех йола буц хьа а яьккха:

- Гой, ер ба чIім, шедолг мо юк'ера хара ба ер, саьчIім ОАЛ укхох!

Уллувра тк'оврош мо йола баьцаш дIаяьхa, бісa хи чIормабаьккхар цо. Хоза бору Лома з БОЛЕХОВ. Бераш, царгех дисководу дувлаш, хьежар. ТIаккха баа болабір. Кхаь пIелгаца хургйола «вордінг» дIакхоаллар. З кIеззіга хьокхайій, кхи а. Юххера а, шозза-кхозза дIакхаьллaр, Діккі хьокхаяь, Iочуйіар. Цу сахьате чIім кхоачабелар. ДIакхайда цхьаькха а хьабаьккхар. Кхайкаш, тата дора чIімо, кагбаь хьабоаккхаш. Юк'ера хара Болгов хургдар з. Ше чIормабоаккхаш воалашше, Лома йоахар:

 - Нaнaс чIоагIа дарбане ба Йоахім Єрашов, к'аьстта жамарашта!

Діззалца чIімаш а біа, шоаш нокхарій Долче дIадолхаш, бераша Ломага хаьттар:

- Комараш маца юаргья вай?

- Массайола хIама цк'а йіача дика хургьяц! Делк'ал тIехьагIа юаргья вай вже.

Делк'ел тIехьа комараш а яійтa, Хоза сак'ердійтар Лома берашка.

- ХIанз шоашта ловзаргда шо, - аьнна, Лом дIага-рахьа воалашше, цхьа у Iімадаш а яь, уллачара КIазілг босагIа хьахьійдар. Ломa ше хьатIанійслушше, духхьала урагIдедар жIалі. Ер хьалхьежача, КIазілгa IотIа-йоагIаш, урагIдагIаш лергаш а долаш, Iоуллаш цIог а долаш, теннача жIалех тара, сира бос болаш хIама яр. Борз йолга хайра Ломa.

ХIа аьнна Борз кхерае гIаттій кхосса укхо топ кійч'ешше, КIазілг берзa качдахар. Цунна Юхе Лома жIалі да а дар кIазілг. Бак'да, антена яле а, мосах тувлаенна, цхьаццанахьара чIормаяьнна, бісів йоацаш яр Борзов. Гуш дар, цо в? хьійгалга. ВIашій качдахa, Латаш дар Борзи жIаліі. КIазілгa гIо де хьалтIаведар Лом. З новк'остал ешаш дацар. Ший дегIага хьежжa низ хургболаш Бацара Берзой, сихан з IокIал'еллa, хьекхае доладалар жIалі. Качйоаллача чIугах кожолг чутессa, КIазілг хьадаьккхар Лома. ТIаккха Борзов, хьагIеттa, урагI'едар. Лом дIатекха а веш, тIехьадаха гIертар КIазілг.

- Хьадaла, то'аргда Іа цунна даьр, миска я з! - Аьнна, жIалі тедір дас.

Борз к'айлаеккхаш латтар. ДIахеца с; аз дергда цунна доагIар яхаш мо; КIазілго, раьза доацаш, Iіма-даш Йора. Берзой тIехьа а хьежa, аьлар Лома:

- Топ-м мухха а тохаргьяцар аз Хьон!

Цунна Ховра Борз к'аенна, низ Беха; хьунагIара лійг, кхидола аькха лоацалургдоацаш; кIалйіса йолга. Хійла іззамо низах ехaча Берзой, юрта йісте яй, цхьаь доалла  зIаміга Iасілг е устагIа-газу лаьце, дуаш нійслора. ДукхагIча хана, хоаелча а; нaха, хIама ца деш, дIа а йохійтар; хIама дергдац, ший рузк'а даа енай, аьле.

Борз к'айлаяьнна Діккі ха яьлча мара, дIахецанзар Лома жIалі. Ше дIахецашше, ма Додда Борз яхaча гIолла урагIдахар КIазілг. Цхьа ха яьннача гIолла юхадера.

Бераша хаьттар Ломага:

- Фу яр з вай жIале йійттар?

З Борз йолга Хайча вже кхерабалар кхераш, аьлар Лома:

- Дехьарча юртара жIалі дар з!

- Тхо вайну комараші чIімаші бaха доахк! - Аьлар бераша.

- Чудах ха хулаш латте, чехка Лела шо!

Бераш дайдда Дахар. Дукха ца говш Шортт чIі-маш, комараш яхьаш вже хьа а баьхкa, цIабійрзар Ломар. Акхарціга хIама а діа, бераш чудолхаш (дукхагIа йолча хана чуболхар вже, бійса шоай цIагIа йоаккхаргйолаш); цар ена комараш, чIімаш, кIеззіга чам баккха мара хьа ца ецаш, чудахьійтар ГIайгIата.

Цу бус ЦIок'aрга саготалла вaгIа вахар Лом; водаш дIачуетта, Таьтійна ше водалга хайтa. Дукха ца говш, Таьта дIакхаьчар. Циган багIаш, аьлар Лома:

- Шо раьза дале, кхоана хьужаре дахa, цхьацца дарсех воаш ца кхетар хьалха а даккхійтa, доагIаргда вай. ТIаккха, сарралца воай гIулакхаш даьха; шоана бак'ахьа Хеті; бійса а йоаккхаргйолаш, дійхка хьун юк'е гIоргда. ЧIоагIа сапаргIата Хул циган, садaха Атта Хул. Вай даьша, кхайко Лазар хілча, цу хьун юк'е дIа а ухаш, деш хіннад Дарбі. Малх хьалбоаллаш Iуйрійна Мішта Хоза Хул хой шоана циган ?! Бокк'ал Хоза ашараш Лекхім масі а оалхазараша. ДIавіжa са а леIа, сатоссаш сома а ваьнна, царга ладувгIаш; ялсмален беша ва моттаргда-кх. Дунен ялсмале-м хIаьта а я з!

Массаварг раьза Хіларі.

ШоллагIча денна вIашагIкхійтта, шоаш аьннача Тайпар, хьужаре Бахар новк'остій. Шоаш цакхетар хьехархочунга хьа а хьехійтa, хьаарабаьлар вже. Цігга ЦIок'а аьлар:

 - Укхаза кхаччалца хьалдаьхкача, цхьа гIулакх а даьккха Iе йіш Яц. Мехкарій хи ТIА Ухач хьасте а дахa, царца бегаш а баь, Хоза са а к'ійрда мара гIорг-Даць вай. Циган Таьтій наьна-вешій йіIігаш Хіла а Тарлу. Ца хулі а, хьабахкалцца хьежаргда. Хьогга мо, гайнад аьнна, Бехкем баккхійта йіш Яц!

 УШХАРТА |  ЛОМAР ШОЗЛАГIА КIІЙЛЕННА Бахарєв 2 сторінка


 ЛОМA БАК' ЕЦАР |  БЕЖЕІ Борзіга IОАЖАЛ |  К'АЙЛЕ ТАХКАР |  ХЬУЖАРЕ |  ТIАРГІМ |  ЛОВЗАРАШ - ЯХЬАШ |  ЕМАЛКО ЛОМ ЧУТОХАР |  Мохк ШОЗЛАГIА МАШАРA ЛОАМ Бахарєв |  ЛОМAР НАЬСАРA КIІЙЛЕННА Бахарєв |  САГ ЙОАГIАЧА |

© 2016-2022  um.co.ua - учбові матеріали та реферати