Головна

Дәріс. Мензулалық түсіріс.

  1. Дәріс. Құрама аэрофототүсіріс.
  2. Дәріс. 3. Тақырып. Компьютерлік тораптардың аппараттық құралдары
  3. Дәріс. GPS-технологиялары.
  4. Дәріс. TCP/IP, IPX/SPX, NetBIOS/SMB, SNA және DECnet стектері.
  5. Дәріс. Ірімасштабтағы топографиялық түсірістер.
  6. Дәріс. Квадраттар бойынша нивелирлеу
  7. Дәріс. Коммуникациялық хаттамалардың стандартты стектері.

Дәрістің мазмұны:

Түсірістің мәні. Мензулалық түсірісте қолданылатын аспатар. Кипрегельді тексеру. Аспап биіктігі мен белгі биіктігін анықтау. Тура және жанама қиылысуды графикалық тұрғыдан шешу жолы. Мензулалық түсірістегі геодезиялық торлар туралы түсінік. Ситуацияны және рельефті түсіру.

Мензулалық түсіріс - мензула мен кипрегель аспаптарымен орындалады. Мензулалық түсірістің құндылығы - түсіріс кезінде жер бетінің бейнесін сызба түрінде алуға болады және оны түсірілген жердің элементтерімен және контурларымен тікелей салыстыруға болады. Мензулалық түсіріс - топографиялық түсірістің түріне жатады. Мензула Жердің планын жасайтын тақтадан тұрады. Кипрегель-жер бетіндегі нүктелерді көздеп, арақашықтықпен өзара биіктікті анықтайтын геодезиялық аспап.

Мензулалық түсіріс- бұрыш сызатын түсіріске жатады, оның тахеометрлік түсірістен айырмашылығы, мұнда горизонталь бұрыштар өлшенбейды, олар өлшеу станциясында тікелей қағазға салынады; топографиялық план өлшеу кезінде тікелей қарындашпен жасалынады.

Горизонталь бұрыш АВС-ны планға салу үшін мензуланы В нүктесіне орналасытырады, ал А және С нүктелеріне рейканы немесе қаданы қояды. Кипрегельдің көру дүрбісін А нүктесіне көздеп, дүрбіге бекітілген кипрегель сызығы бойымен көздеу сызығын параллель ba сызығын сызады. Содан кейін көздеу дүрбісін С нүктесіне қаратып, bc бағытын сызады. Екі сызықтың қиылысқан нүктесінде бұрышын алады. Бұл бұрыш АВС бұрышының мензула тақтасының жазықтығындағы проекциясы. Проекция горизонталь болуы үшін мензуланың беті горизонталь жазықтық болуы керек, ал b нүктесі жер бетіндегі В нүктесімен бір тіктеуіш сызықта болады. В нүктесінен А және С нүктелеріне дейінгі арақашықтықты жіптік қашықтық өлшеуішпен өлшеп, оның шамаларымен нүктелердің бағытталған сәулелері арқылы масштабпен салып, мензула жазықтығында А және С нүктелерінің а және с проекциясын алады. Сондай-ақ тригонометриялық нивелирлеу әдісімен А және В нүктелерінің өзара биіктігін және нүктелердің биіктігін анықтауға болады. Алынған нәтижелер арқылы тікелей өлшеу кезінде жердің рельефін горизонтальмен сызып көрсетеді.

Мензулалық түсірістің құндылығы: оның көрнектілігі; жасалған планды түсірілген жермен тікелей салыстыруға болады; өлшеу кезінде планға тікелей горизонталь жүргізіледі. Мензулалық түсірістің тахеометрлік түсіріспен салыстырғандағы кемшілігі: өлшеу құрылғылары үлкен; өлшеу ауа райына байланысты; өлшеу жұмыстарының автоматтандыру дәрежесі төмен.

Мензулалық түсіріс кішігірім жерлерді түсіргенде қолданылады.

Мензулалық түсірісте қолданылатын аспаптардың құрамына мензула және кипрегель кіреді.

Мензула мензула тақтасынан (планшет) және оның қондырғысынан тұрады. Қондырғы бұранда арқылы штативке бекітіледі. Қондырғы үш көтеру бұрандасынан, бекіту және туралау бұрандаларынан тұрады.

Масштабы 1:2000 және одан ірі масштабты түсірісті планшетаны нүктеге цнтрлеу үшін центрлеуіш қолданылады. Мензуланың жеңілдендірілген және универсальды түрлері бар. Қазіргі уақытта мензулалық түсірісте номограммалы кипрегель жиі қолданылады.

Кипрегель КН көру дүрбісінен, колонкадан және бағытты сызатын сызғыштан тұрады. Негізгі сызғыштан басқа планшетаның орнынан жылжытпай нүктелерді түсіретін қосымша сызғыш бар. Колонкада цилиндрлік деңгейлеуіш бекітілген, ол арқылы мензула тақтасын горизонталь қалыпқа келтіреді. Негізгі сызғышта масштабтық сызғыш бекітілген. Көру дүрбісінің оптикалық жүйесі тура бейнелі және иіліп орналасқан окулярмен жабдықталған. Көру дүрбісінің бекіту мен туралау бұрандалары өстің бойында колонканың жоғары жағында орналасқан.

Вертикаль дөңгелекте цилиндрлік деңгейлеуіш және оның келтіру бұрандасы орналасқан. Вертикаль дөңгелектің лимбасында 0°-тан 50°-қа дейін сағат тілінің бағытымен және оған қарама-қарсы бағытта бір градустық бөлікпен санақтар жазылған. Санақтардың сағат тілімен бағыттағы мәндері «плюс» таңбасымен, ал қарама-қарсы бағыт «минус» таңбасымен белгіленген. Санақ бөлігінің бағасы - 5´. Нөлдік орын (НО) және көлбеу бұрыштардың анықтау формуласы

НО= (ДО-ДС)/2, v=ДО-НО

v=(ДО+ДС)/2, v=ДС+НО

Горизонталь ұзындықтар (арақашықтықтар) және өзара биіктіктер номограмма арқылы анықталады. Ол номограммалар көрі дүрбісінің өрісінде қисықтар түрінде орналасқан. ss қисығы- негізгі қисық, горизонталь арақашықтық қисығы dd, оның коэффициенті К= 100, өзара биіктікті анықтайтын қисық hh, коэффициенті K=10,20 және 100, бұл мәндер қисықтың үстінде жазылады. Мензуланың құрамына арнаулы рейка кіреді, горизонталь арақашықтықты және өзара биіктікті анықтау үшін негізгі қисықты рейканың нөл мәніне әкеледі, осыдан кейін өзара биіктіктің қисығына дейін рейкадан санақ алып, оны қисықта көрсетілген коэффициентке көбейтіп, өзара биіктіктің шамасын анықтайды. Арақашықтық қисығына дейін санақ алып, оны коэффициентіне көбейтіп, арақашықтықтың шамасын табады.

Мензуланы жұмысқа әзірлеу. Мензуланы жұмысқа әзірлеу үш сатыдан тұрады:мензуланы центрлеу, мензула тақтасын горизонталь жазықтыққа келтіру және оны бағыттау.

Мензуланы центрлеудің мәні түсіру планшетінде көрсетілген нүкте жер бетіндегі сол нүктенің үстінде тұруы керек. Центрлеудің мүмкіндік қатесі масштабтың дәлдігінің жарты шамасынан аспауы керек. Осыған байланысты 1:2000 және одан ірі масштабты түсірісте мензуланы центрлеу центрлеуіш айыр арқылы орындалады. Ұсақ масштабты түсірістерде центрлеу көзбен жасалады.

Мензула тақтасын горизонталь жазықтыққа келтіру кипрегель сызғышында орналасқан деңгейлеуіш арқылы орындалады. Ол үшін сызғышты екі көтеру бұрандасының бағытымен орналастырып, екі бұранданың көмегімен деңгейлеуіштің көпіршігін ортаға алып келеді. Содан кейін сызғышты алғашқы бағытқа перпендикуляр орналастырып, үшінші көтеру бұрандасымен деңгейлеуіштің көпіршігін ортаға әкеледі. Бұдан кейін деңгейлеуіштің көпіршігі сызғыштың кез келген бағытында ортаға келіп тұруы керек.

Мензуланы бағыттау деп түсіру планшетінде сызылған сызықтың жер бетіндегі сол сызыққа параллель болатындай етіп мензула тақтасын орналастыруды айтады. Мензуланы жуықтап бағыттау буссольмен жасалады.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

Мензулалық түсірісте қандай аспап қолданылады?

Түсірістің ерекшеліктері?

Ұсынылатын әдебиет:

1. Пентаев Т. П., Атымтаев Б. Б. Инженерлік геодезия - Алматы, 2003 ж.

2. Михелев Д. Ш., Инженерная геодезия, учебник, М.:2008

№5 дәріс. Өлшеу ерекшеліктері және олардың қателіктерінің түрі.

Дәрістің мазмұны:

Жарыққашықтық өлшеуіштердің классификациясы. Жарыққашықтық өлшеу полигонометриясы. Бір қалыпты дәл өлшеулер. Қос бейнелі қашықтық өлшеуіштің құрылысы мен теориясы. Қашықтықты өлшеу және есептеу. Дәлдігін есептеу.

Ұзындықты өлшеудің мақсаты жердің бетіндегі нүктелердің арасындағы горизонталь қашықтықты өлшеу болып табылады. Жерде ұзындықты өлшеу тікелей немесе жанама әдістермен жүргізіледі және әр әдістің өзінің аспаптары мен тәсілдері бар.

Тікелей өлшеу әдісі жер бетінде ұзындықты механикалық сызықтық аспаптармен тікелей өлшеуге негізделген. Бұндай аспаптарға жататындар: лента, рулетка және өлшеуіш сымдар.

Жанама өлшеу әдісінде сызықтың ұзындығы геометриялық немесе физикалық қатынастар арқылы анықталады. Геометриялық қатынастарда ұзындықтарды анықтау үшін базиспен бұрыштарды өлшейді, бұған оптикалық қашықтық өлшеуіштер жатады. Электрофизикалық аспаптар- жарық пен радио қашықтық өлшеуіштердің құрылғылары физикалық қатынасқа негізделіп жасалынған.

Осы екі әдісті қолдану- геодезиялық жұмыстардың түрі мен қызметіне, талабы мен дәлдігіне, сондай-ақ өлшеу жағдайына байланысты болады.

Жарық және радио арқылы қашықтық өлшеу принципі электромагниттік толқындардың жарық және радио диапазондарда өтетін t уақытын өлшеуге негізделген. Қашықтықты өлшеу үшін өлшенетін сызықтың басына таратқыш пен қабылдағыш, ал сызықтың соңына шағылыстырғышты орналастырады. Электромагниттік толқындар сызықтың бастапқы нүктесінен жіберіліп, шағылыстырғышта шағылып, қайтадан бастапқы нүктеге келеді. Сөйтіп, толқын өлшенетін қашықтықты екі рет- тура және кері бағытта жүреді.

Электромагниттік толқынның жүру уақытын өлшеу үшін екі әдіс қолданылады: импульстік және фазалық.

Импульстік әдісте шағылыстырғыштан сәуле беру мен қабылдағышқа баратын импульстің уақыт аралығы өлшенеді. Фазалық әдісте толқынның жүру уақытын анықтау үшін үздіксіз сәулеленудің фазалары айырымын өлшейді. Импульстік әдістің өлшеу дәлдігі төмен, сондықтан қазіргі кезде шығаратын жарық пен радио қашықтық өлшеуіштер фазалық болып табылады.

Мемлекеттік стандартқа сәйкес (МЕСТ 19223-82) өлшеу қашықтығына және дәлдігіне байланысты жарық қашықтық өлшеуіштің үш тобы бар.

Бірінші топқа үлкен қашықтықты (50 км-ге дейін), орташа квадраттық қатесі 5-10 мм плюс әр километрге 1-2 мм қатесі бар жарық қашықтық өлшеуіштер жатады. Бұл жарық қашықтық өлшеуіштер пландық мемлекетті геодезиялық торларда сызықтық өлшеулерді, сондай -ақ жоғарғы дәлдікті инженерлік геодезиялық жұмыстарды орындауға арналған. Бірінші топтың жарық қашықтық өлшеуіштері стандартқа сәйкес Г (геодезиялық) әрпімен белгіленеді.

Екінші топтағы қашықтық өлшеуіштер Т (топографиялық) әрпімен белгіленеді, ол аз қашықтықты (бірнеше километр) өлшеуге арналған, орташа квадраттық қатесі 2 см. Бұл қашықтық өлшеуіштер толықтыру торларын дамытқанда және топографиялық түсірістерде сызықтық өлшеулерді орындауға арналған.

Жарық қашықтық өлшеуіштің үшінші тобы қысқа қашықтықты (0,1-3 км) жоғарғы дәлдікпен өлшеуге арналған. Бұл жарық қашықтық өлшеуіштер П (қолданбалы) әрпімен белгіленеді. Қолданбалы геодезияда инженерлік құрылыстарды салу және пайдалану кезінде жүргізілетін геодезиялық жұмыстарда қолданылады.

Радио қашықтық өлшеуіштердің «РДВТ», «Луч», «Волна» деген маркалары бар, олар қашықтықты 3-5 см плюс әр километрге 3 мм қатемен өлшейді.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

Электромагниттік толқынның жүру уақытын қалай анықтайды?

Сызық ұзындығын өлшеу әдістері?

Жарық қашықтық өлшеуіш неше топқа бөлінеді?

Ұсынылатын әдебиет:

1. Пентаев Т. П., Атымтаев Б. Б. Инженерлік геодезия - Алматы, 2003 ж.

2. Михелев Д. Ш., Инженерная геодезия, учебник, М.:2008

Дәріс. Пландық жүйелерді жиілету.

Дәрістің мазмұны:

Мемлекеттік жүйелердің түрі және бағыты. Полигонометрия тораптары. Полигонометриялық жүрістер мен 4-класты және 1, 2 разрядты торларға қойылатын талаптар. Жұмысты ұйымдастыру және жүргізу. Дәлдігін анықтау.

Құрылыс алаңындағы барлық инженерлі - геодезиялық жұмыстарды орындау үшін пункттері пландық және биіктік координаталарының тасымалдаушысы болатын тірек тораптар құрылады. Тірек тораптар пункттері келесі жағдайда негіз болады:

- зерттеулердегі топографиялық түсірістерді орындау үшін;

- қала мекеніндегі әртүрлі жұмыстар жасау үшін;

- бөлу жұмыстарын жасау үшін;

- құрылыс негіздерінің деформациялануын және отырылуын бақылау үшін;

- -орындалу құжаттарын құрғанда.

Инженерлі - геодезиялық пландық және биіктік тірек тораптар негіздің төбелері арнайы белгілермен бекітілген геометриялық фигуралар жүйесі болып табылады. Пландық және биіктік тірек тораптар алдын ала дайындалған геодезиялық жұмыстардың өндіру жобасы бойынша жасалады. Бұл жобаны жасау кезінде белгіленген территориядағы бұрынғы жасалған жұмыстар туралы мәліметтерді жинайды. Жиналған мәліметтер бойынша жұмыстар жасалатын территорияда бұрын жасалған барлық классты және разрядты геодезиялық тірек торлардың орналасуын салады.

Түсірме жасау көптеген жағдайларға байланысты. Олар: объект түрі, оның бейнесі және ауданы, тордың мақсаты және жұмыс орындаушының өлшеу құралдарымен жабдықталуы. Үлкен құрылыс территориясындағы басты геодезиялық пландық негіз болып триангуляция, трилатерация, 1,2,3 және 4 классты полигометрия, ал биіктік негізде I, II, III және IV классты тегістеме торлар қолданылады.

Қала, аудан, өндіріс, гидротехникалық, жерасты құрылыстарын жобалауға және генералды жобаларға қажет ірі масштабты топографиялық түсірістердің тірек торларының қазіргі заманындағы талаптары кестеде көрсетілген.

Белгіленген түсірістің территориясы, км2 Территориялардың түрлері Геодезиялық тірек торлардың түрлері Түсіріс негізі
Триангуляция, Полигонометрия (класстары) Полигонометрия (разрядттары) Тегістемелеу  
200-ден жоғары Құрылысы бар және құрылысы жоқ 2,3,4 1 және 2 I, III және IV Теодолит жүрістер
50 ден 200 дейін -//- 3,4 1 және 2 II, III және IV
25 - 50 -//- 1 және 2 III, IV Техникалық тегістемелеудің жүрісі
5- 25 -//- - 1 және 2 IV
2,5 -5 -//- - 1 және 2 IV
1 -2,5 -//- - IV

Болашақ объектінің орналасатын территориясына және құрылыс технологиясына байланысты инженерлі-геодезиялық торлар бірнеше саты бойынша құрылады. Үлкен құрылыс алаңындағы негіздің көпсатылылығы бастапқы мәліметтердің қателіктеріне байланысты әрбір сатыдағы координаталарды анықтау дәлдігін төмендетеді. Сондықтан түсіру және бөлу жұмыстарының бастапқы пункттері қойылған талаптарға сай келмейді. 1:500 масштабтағы топографиялық түсірістердің полигонометриялық жүрістерінің қиыспаулықтары өлшемдердің қателіктерінен аспау керек. Бүкіл тірек торлары керекті дәлдікпен құрылу керек.

Өндірістік құрылыс алаңдарындағы биіктік негіз III кластық тегістемемен құрылады және бөлу жұмыстары үшін IV класты тегістеме тормен қоюланады. Құрылыстың отыруын бақылауға арналған реперлер биіктігін I және II класты тегістемемен анықтайды.

Құрылыс алаңындағы құрылыстардың орналасуын, жератсы коммуникацияларының жалғасын, пландауды және басқа жұмыстарды 3-5 мм қателіктермен анықталған биіктік тормен қамтамасыз ету керек.

Егер де биіктік негіз торының маркалары құрылыстан алыс ораналасса, бұл маркаларды мемлекеттік тегістемелеу немесе қалалық полигонометрия маркаларына жалғанады. Қалалық полигонометрияның биіктік анықтау дәлдігі III класс дәлдігінен аспайды. Мұндай нүктелерге биіктік бойынша жалғауды тек алаң реперлеріне абсолюттік биіктікті беру үшін қолданады. Ал құрылыс алаңындағы биіктік негіз қатаң дәлденген бос тор болады. Қаланың және биік құрылыс алаңының биіктік жүйесі бірдей болу шарт, өйткені, кейін құрылысқа қалалық коммуникациялар тартылады.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

Мемлекеттік жүйелерге қойылатын талаптар?

Пландық-биіктік негіздеу деген не?

Қандай толықтыру торлары болады?

Ұсынылатын әдебиет:

1. Пентаев Т. П., Атымтаев Б. Б. Инженерлік геодезия - Алматы, 2003 ж.

2. Михелев Д. Ш., Инженерная геодезия, учебник, М.:2008

№7 дәріс. Дәл теодолиттердің құрылысы.

Дәрістің мазмұны:

Электронды теодолиттер туралы түсінік. Бұрыштарды өлшеу тәсілдері. Қателіктердің туындауы, олардың әсерінің алдын алу жолдары. Электронды тахеометрлер.

Электронды теодолит бұл кәсіби өлшеу аспабы болып саналады. Электронды теодолитті қолдану бөлу жұмыстары және болмысқа жоғары дәлдікпен шығару сияқты негізгі құрылыс жұмыстарын бірнеше есе жеңілдетіледі. Ерекшеліктеріне деңгейлеуіштің бейнесін графикалық түрде көрсетілуін, белгілі бұрыш шамасын енгізу мүмкіндігін, электроды дальномер арқылы қашықтықты өлшеуін және көптеген арнайы программаларын жатқызуға болады. Пландық және биіктік түсіріс торларын бөлуде, геодезиялық толықтыру торларында, іздестіру және құрылыс жұмыстарын жүргізуде қолданады.

Технологиялардың дамуымен, геодезиялық өлшеу жұмыстары автоматтандырылып, бұрынғы теодолиттің орнынына электронды теодолит, және электронды тахеометрлер пайда болды. Электронды аспаптар, геодезиялық қажетті өлшемдерді жылдам және жоғары дәлдікпен алуға мүмкіндік береді. Және алынған мәліметтерді сақтап, компьютерде өңдеуге болады.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

Электронды теодолиттің жұмыс жасау принципі?

Электронды тахеометрдің атқаратын қызметі?

Ұсынылатын әдебиет:

1. Пентаев Т. П., Атымтаев Б. Б. Инженерлік геодезия - Алматы, 2003 ж.

2. Михелев Д. Ш., Инженерная геодезия, учебник, М.:2008

 



Дәріс. Тахеометрлік түсіріс. | Дәріс. Полигонометриядағы бұрыштық және сызықтық өлшеулер.

Мазмұны | Дәріс. Квадраттар бойынша нивелирлеу | Дәріс. Полигонометриядағы теңестірілулерді есептеу. | Дәріс. Ірімасштабтағы топографиялық түсірістер. | Дәріс. Құрама аэрофототүсіріс. | Дәріс. GPS-технологиялары. | Жер телімінің вертикаль жоспарлау кезіндегі геодезиялық есептеулер | Зертханалық жұмыс №2. | Жер бетін квадраттар бойынша нивелирлеу. | Азаншұңқырдың бөлу сызбасын құру. |

© 2016-2022  um.co.ua - учбові матеріали та реферати